Cái Thiện và Cái Ác của Dương Lễ
Tình cờ đọc lại chuyện Lưu Bình Dương Lễ, một câu chuyện thật cảm động về tình bạn. Chuyện kể rằng: "Lưu Bình và Dương Lễ là đôi bạn chí thiết cùng nhau đèn sách. Cả hai đều thông tuệ phi phàm, lời lời như ngọc, chữ chữ như hoa. Tuy tài hoa, thông minh như nhau, nhưng trong khi Dương Lễ ngày đêm miệt mài kinh sử để ứng thí khoa trường, thì Lưu Bình lại lo chuyện trời trăng mây nước, tâm tình phóng túng rong chơi trong những chốn tang bồng. Mùa thi tới, Dương Lễ trúng cử, được bổ nhiệm ra làm quan tại một phủ lớn. Riêng chàng Lưu bị đậu cành me, hàn sĩ vẫn tiếp tục trên con đường lận đận. Tiền túi đã cạn, buồn vì chưa được công danh, chàng Lưu sang thăm bạn. Trong lòng cũng muốn nương nhờ ít lâu. Song phũ phàng thay, chàng bạn phú quý vinh hoa họ Dương kia đã quên tình bạn cũ thuở hàn vi, không thèm mời bạn vào nhà, mà sai người nhà mang cho một bát cơm hẩm với cà thiu đãi bạn. Lưu Bình quá chua cay với nhân tình thế thái, bỏ đi... đề thơ bên quán, có ý nhảy sông tự tử. Nhưng trong lúc phẫn uất tuyệt vọng nhất thì có nàng tiên xuất hiện. Má phấn môi son, mười phần diễm lệ. Nàng cười chê chàng Lưu là anh hùng khí đoản, không đáng mặt trai, chưa gì đã tính chuyện trốn chạy cuộc đời. Nàng ân cần khuyên nhủ và có ý nâng đỡ người lỡ vận, giúp chàng sớm hôm nấu sử sôi kinh đặng trả cái nhục vì kẻ vinh hoa đã bỏ bạn bần hàn.
Ba năm trôi qua, nàng Châu Long sớm hôm canh cửi, nuôi cho chàng Lưu trọn tâm đèn sách. Tình tuy thắm thiết, nhưng nàng bắt chàng thề khi chưa khoa cử vinh quy thì không được nghĩ đến chuyện gối chăn, sao nhãng. Hai người sống dưới một mái nhà, song luôn chia phòng cách biệt, một niềm tương kính.
Khi chàng Lưu đã trả xong nợ sách đèn, đỗ tiến sĩ vinh quy, thì chỉ thấy mái tranh lạnh lẽo. Nàng Châu Long để lại phong thư là duyên nợ chỉ có bấy nhiêu, nay nàng phải ra đi... Chàng Lưu vô cùng đau khổ, người phụ nữ đã giúp chàng nên nguyện nay lại ra đi, không trọn chàng lên hẹn sắt cầm. Trong nỗi đau khổ tuyệt vọng ấy, chợt có tin Dương Lễ mang quà sang mừng quan Tân Khoa. Lưu Bình chán chường cho nhân tình thế thái. Gọi người nhà của Dương Lễ vào mắng cho một trận rồi đuổi về không nhận lễ. Người nhà Dương Lễ là người có tài biện luận, khích tướng Lưu Bình phải qua thăm Dương Lễ một lần. Sẵn áo gấm vua ban, Lưu Bình qua phủ Dương Lễ. Chàng Dương ra đón bạn trong niềm vui chúc tụng, chàng Lưu chỉ xót xa chỉ trích chuyện tình người. Khi ấy Dương Lễ cho gọi vợ ra chào bạn. Chàng Lưu hồn bất phụ thể, thấy người mà chàng thương tưởng lâu nay không ai khác là phu nhân họ Dương. Bấy giờ nàng Châu Long mới tỏ bầy đôi lời: Đã nghe lời chồng, sang giúp cho Lưu Bình ăn học bấy lâu. Cái chuyện làm nhục ba năm trước cũng chỉ là kế khích tướng của chàng Dương. Khi hiểu ra đôi lẽ thiệt hơn, chàng Lưu đã quỳ lạy vợ chồng chàng Dương hết lòng vì bạn."
Chuyện Lưu Bình Dương Lễ tỏ tấm tình bạn thiết như chuyện Quản Trọng - Bảo Thúc Nha hay Bá Nha - Tử Kỳ thời cổ đại bên Trung Hoa. Cái hay của Lưu Bình Dương Lễ còn vượt qua chữ tri âm, tri kỷ... tại vì ở hai câu chuyện kia, không hề có sự hi sinh nào quá đáng cả. Chỉ hiểu nhau, nhưng chưa có sự nâng đỡ nào xứng đáng. Nhất là để người vợ mình sang hầu bạn trong thời gian dài đăng đẳng như thế. Thời phong kiến, người Phụ nữ là món quà mà người ta có thể trao tặng cho nhau. Nhưng trong trường hợp của chàng Dương không hề như vậy. Chàng một lòng tương kính, yêu thương người vợ tài hoa, đức hạnh của mình. Vì tình bạn, chàng đã dám hi sinh quãng thời gian nồng nàn hương lửa ba năm để giúp bạn thành danh. Sự hi sinh đó to lớn vô cùng. Nói ra xấu hổ, tôi cũng là người quý bạn, nhưng không bao giờ làm được như vậy cả.
Đọc câu chuyện nếu chỉ hiểu theo cái lẽ của Lý Trí thì việc chàng Dương giúp bạn vô cùng đáng phục. Việc chàng tin tưởng người vợ thương yêu, tin vào tính cách của người bạn... quả đáng người đời ngưỡng mộ. Sự hi sinh ấy, take risk (chịu mạo hiểm) ấy không có mấy kẻ trên đời làm nổi.
Nhưng nếu phân tích cái tình của Con Tim thì chàng Dương đã làm một việc ác vô cùng. Chàng cho vợ đóng vai người Khuê Nữ để sớm hôm kề cận bạn, an ủi đỡ đần, nuôi ăn, lo mặc để chàng Lưu an phận sách đèn. Trong động viên an ủi ấy, nàng Châu Long đã dùng đến kế của Mỹ Nhân kích tướng anh hùng. Chàng Lưu và chàng Dương đều tài hoa, đẹp đẽ. Người thư sinh lãng mạn kề cận sớm chiều bên nàng Khuê Nữ tình cảm đã nảy nở trong họ. Chẳng phải chỉ có chàng Lưu, mà ngay cả nàng Châu Long cũng vậy. Chàng Lưu vì uất ức nhất thời nên để trọn tâm trí vào đèn sách, chàng cũng những tưởng rằng sau khi phỉ nguyện khoa cử, thì người đẹp kia sẽ cùng chàng nên duyên giai ngẫu. Tình yêu của chàng tích tụ với tháng ngày, càng ngày càng to lớn. Cho nên đêm trước khi lên đường để vào kinh ứng thí, chàng đã muốn cùng nàng Châu Long uống ly rượu hợp cẩn, nên mối tình cầm sắt, trả ơn nàng. Với chàng Lưu lúc ấy, việc báo lại cái nhục với chàng Dương là chuyện nhỏ, mà đáp đền lại tấm tình tri kỷ với nàng Châu Long là chuyện lớn. Chàng đã cảm nhận sự hiện diện của nàng trong mình như những hạt huyết cầu tí tách trong huyết quản. Nàng là hơi thở, là nhịp đập con tim, là tất cả lẽ sống trên đời. Thế nhưng khi chàng trở lại với khăn áo thênh thang thì đường xưa lối cũ đã rêu phong, cánh hoa đã xa rời vườn cũ. Nàng đã ra đi! Có ai trong chúng ta có thể hiểu được tình cảnh của chàng Lưu khi ấy? Tôi không thể hiểu hết được, nhưng nếu tôi ở địa vị chàng Lưu, tôi sẽ thấy tất cả những gì mình có được trong khoa trường đều vô nghiã. Ai biết trái tim chàng Lưu tan nát ra sao? Tôi chỉ thấy lừng lững trước mặt cả một chuỗi ngày vô vị, nếu phải ở trong tình huống ấy. Tình yêu nồng ấm xa rồi, cái nghĩa nợ ngàn năm khó trả cũng chẳng còn biết nơi đâu.
Khi gặp lại nàng Châu Long bên phủ của chàng Dương. Cảm kích tấm lòng bạn đối với mình, nhưng ai hiểu được chàng Lưu... Tất cả đã qua rồi, lý trí của chàng vang lên khúc điệu tri ân, trái tim chàng lại vỡ tan sầu khổ. Thế là hết, mối tình ấp ủ thai nghén suốt ba năm.
Cần bao nhiêu năm tháng, để họ Lưu có thể quên được Châu Long? Cần bao nhiêu thời gian, để nàng Châu Long không còn giật mình nghĩ mình đang trong phận tầm tang để nuôi chàng ăn học. Ai dám bảo nàng Châu Long không rung động trước những lời ngọc tiếng châu, lời tỏ tình thắm thiết của anh học trò nghèo đã ngỏ cùng nàng?
Lòng của chàng Dương sáng như vầng nhật nguyệt. Không nghi bạn, không nghi vợ... nhưng liệu họ Dương có biết được những rung động vi tế của ái tình ngoài lễ giáo kia không!? Chắc có, nhưng câu chuyện của họ vẫn mãi mãi làu làu trong sạch.
Vòng lễ giáo thâm nghiêm sẽ là thanh kiếm chặt hết lụy phiền tình ái.
Rồi có khi nào, trong giấc mơ trở về quá khứ, chàng Lưu lại ước rằng mình còn là kẻ sĩ hàn vi!?
